Dichter bij de grond

De meeste mensen bouwen eerst een huis en werken daarna de tuin af. Daar is wat voor te zeggen, want van al het gesleep met bouwmaterialen, zaagresten en afvalwater wordt de tuin niet mooier. Toch ben ik al met de tuin begonnen. Ik vind dat leuk en het is een gigantisch project om alles uit te denken – ook voor een kleine tuin, ook voor een ‘wilde’ tuin. Hieronder laat ik zien hoe ik tot een eerste schetsontwerp ben gekomen, wat niet veel lijkt, maar toch een hoop tijd heeft gekost.

Nu ben ik niet supergoed in ontwerpen. Ik mis het ruimtelijk en visueel inzicht dat daar voor nodig is. Ook het uitdenken van de beplanting vind ik ingewikkeld omdat ik weinig tuinervaring heb. Ik lees kilo’s boeken, volg cursussen, maar de praktijkervaring ontbreekt nog. Wat ik wel heb, is een systematisch aangelegde excelsheet vol met planten die ik graag wil, inclusief hun zon- en waterbehoefte, eisen aan de bodem en andere eigenaardigheden. Maar dat is teveel detail voor dit stadium.

Het voordeel is dat de tuin er al is. Toen Erik het huis ontwierp, moest hij alles op papier uitdenken. Ik kan naar buiten lopen en rondkijken. Met stokken zetten we de contouren uit: hier een moestuinbed, daar de schuur. Het wordt zo al snel beeldend.

Zo lukt het me wel om in grove lijnen een plan te maken en te bepalen welke zones waar komen. Voor inspiratie gebruik ik verder allerlei tuinontwerpen en voorbeelden op internet, in het dorp en bij kwekerijen en natuurcentra.

Eisen en wensen

Ons perceel is 175 m². Daar staat een huis van 53 m² op, wat betekent dat er zo’n 120 m² tuin overblijft. Die vierkante meters zijn verdeeld over een voortuin, een strook grond langs het huis en een achtertuin.

De tuin herbergt grofweg drie dingen die het ontwerp bepalen: huisaansluitingen, voorzieningen en beplanting. Per groep hebben we bepaalde eisen of wensen die we in een lijst verzameld hebben.

---

---

Het tuinpad langs het huis, de compostbak, de wadi en de terrasvlonder liggen er al. De rest plan ik daar omheen.

En dan hebben we nog een afwijkende fundering waar we rekening mee moeten houden. Dat is een betonplaat in een grote piepschuimkist die een stuk buiten de randen van het huis uitsteekt en vrij ondiep ligt. Daardoor kunnen we niets strak tegen het huis in de grond zetten. Voor planten gaat het wel, maar paaltjes slaan lukt niet. Voor het vlonder moesten we bijvoorbeeld een paar palen door de piepschuim rand heen boren en de planken op de drempel van de schuifpui laten rusten.

Permacultuur

Ik probeer te ontwerpen volgens de ideeën van de permacultuur en ecologisch tuinieren zoals een logische zonering, hergebruik van materialen, combinatieteelt, plantengemeenschappen en gelaagdheid – voor zover ik me dat alles in dit stadium heb eigengemaakt.

Waar ik ‘zones’ schrijf, bedoel ik de zones zoals die in de permacultuur gebruikt worden. Je vindt ze in de tabel hieronder. In een kleine stadstuin is dat nog een hele uitdaging maar het is niet onmogelijk, zoals in deze blog van Iris’ Garden helder wordt uitgelegd.

Zone		Kleine tuin
0	Het huis	Het huis
1	Dicht bij het huis; veel aandacht nodig	Kruidentuin, moestuin, potplanten, terras, fietsenberging, wormentoren
2	De huisboomgaard; regelmatig aandacht nodig	Fruitbomen, bessen, struiken, vaste planten, schuren, vijvers, zithoekjes, compostbak, kleine dieren
3	De boerderij; periodiek aandacht nodig	Notenbomen, groentebedden, grote dieren en stukjes bos. In een kleine tuin zijn dit eerder delen die zeer beperkt aandacht nodig hebben, zoals vaste eetbare planten, fruitbomen, bessen en struiken. Veel overlap met zone 2. Verder kun je je directe omgeving zien als een uitbreiding van zone 3, zoals de boerderij of het landgoed om de hoek waar je je eieren en haardhout koopt.
4	De semi-wildernis; wildplukken, jagen en vissen	In een kleine tuin zijn dit verwilderde hoekjes waar onkruiden mogen groeien en allerlei vogels en insecten nestelen. Ook: grotere groengebieden op dagafstand van het huis waar je mag wildplukken; pluktuinen.
5	De wildernis; met rust laten	Natuurgebieden; struingebieden; de zee. Echte wildernis is er misschien niet in Nederland, maar wel verwilderde plekken.

Ook houd ik rekening met de verschillende functies die alle elementen in de tuin hebben. Voedsel produceren en op het terras zitten zijn niet het enige doel van de tuin. Er zijn ook veel typen beplanting die meerdere doelen dienen, zoals wind breken, hommels aantrekken en de bodem verbeteren.

Functies zoals wind breken; zonwering; water opvangen en afvoeren;
insecten, vogels, schimmels en bacteriën aantrekken; schadelijke organismen weren; ziektes bestrijden;
groenbemesting; compost produceren;
voedsel produceren; medicinale planten produceren; hout produceren; water zuiveren;
mooi uitzicht; educatie; buitenleven; creativiteit stimuleren; enz…

Moestuin of voedselbos?

Bij permacultuur is de grond permanent in productie. Het is een systeem van gewassen dat zichzelf in stand houdt en waar de bodem altijd bedekt is, net zoals in de natuur. Door plantenresten op de grond te laten liggen ontstaat een voedselrijke humuslaag. Een speciaal type permacultuur zijn voedselbossen waarbij met verschillende lagen wordt gewerkt, van bomen tot struiken, lage planten en knollen. Door met vooral vaste eetbare planten te werken kun je op deze manier op een klein oppervlak een enorme hoeveelheid voedsel produceren.

De permacultuur staat in veel gevallen haaks op het traditionele moestuinieren waarbij je aan het einde van het seizoen de tuin leegruimt en in het voorjaar opnieuw inzaait. Moestuinplanten hebben veel meer zon nodig dan vaste eetbare planten. Ze staan vaak in rijen om het zaaien en oogsten efficiënter te maken en moeten elk jaar van plek wisselen om ziektes tegen te gaan en uitputting van de grond te voorkomen. Een moestuin is arbeidsintensiever dan een tuin met vaste eetbare planten. Maar het levert wel de groenten waar we graag mee koken, zoals tomaten, courgettes, bonen en aardappelen.

Waar vaste planten staan is dus geen plaats voor moestuinbedden en andersom. Een van de grootste uitdagingen in mijn ontwerp is om die twee te combineren of elk hun eigen logische plek te geven. Een minstens zo grote uitdaging is om de permacultuurbedden te ontwerpen. Het is een soort georganiseerde chaos die zich minder rechtlijnig laat plannen dan een moestuin.

Zon, water en helling

De ligging van de tuin bepaalt welke indeling logisch is. Ook de beschikbaarheid van water speelt daarin een belangrijke rol.

Het grootste deel van de tuin ligt op het zuiden en krijgt dus veel zon. De enige onzekerheid is een haag die onze buurman heeft geplant. Ik weet niet hoe hoog die wordt en hoeveel zon die weg gaat nemen.

Een moestuin heeft minimaal 6 uur zon nodig per dag
Vaste eetbare planten kunnen met veel minder toe of doen het juist goed in de schaduw
Mediterrane vruchten hebben minimaal 8 uur zon nodig om te rijpen

Op onze hoge zandgrond is droogte eerder een probleem dan een te natte grond. We proberen daarom zoveel mogelijk water vast te houden. Dat gebeurt deels in de wadi, waar de regenwaterpijpen van het huis en de schuur op afwateren. In dit deel is ruimte voor planten die van natte voeten houden. Ook willen we water opvangen in regentonnen voor en achter het huis. Achter het huis hebben we een buitenkraan geïnstalleerd waar we de fietsen schoon kunnen maken, groenten kunnen spoelen en water kunnen pakken om op droge dagen de moestuin en de potten water te geven.

Ons huis ligt op een stuwwal en dat betekent dat er kleine hoogteverschillen in de tuin zitten. We denken eraan om die hoogteverschillen te accentueren door sommige plantenbedden hoger te leggen dan andere.

Kippen?

Kippen zijn niet alleen romantisch maar ook nuttig, zelfs als je niet van plan bent om ze op te eten. In de ideale tuin produceer je geen afval en heb je geen spullen van buiten nodig, zoals zakken compost en kalk. Dieren zijn onmisbaar in een gezond landbouwsysteem omdat ze groenafval verteren en omzetten in vruchtbare grond. Nu is mijn achtertuin geen landbouwsysteem, maar het is daar wel op geïnspireerd. Kippen zijn – samen met een wormentoren – de compostmachines van een kleine tuin. In ons geval is de kalk die ze produceren (de eierschalen) ook nuttig om onze zure zandgrond wat neutraler te maken.

Maar er staat nog een vraagteken. Kippen hebben verzorging en aandacht nodig. Waar je een tuin planmatig een paar maanden met rust kunt laten en ook wormen het een hele tijd zonder aandacht overleven, kun je dat met kippen niet doen. Met onze fiets- en wandelplannen zijn kippen misschien geen realistisch idee.

Beplanting

Na al het denkwerk over aansluitingen, voorzieningen, zones en functies komt eindelijk de beplanting aan bod. In onze tuin komen grofweg zeven typen:

• Haag: erfafscheiding. We willen de meidoorn doortrekken die al bij de buurman staat.
• Klimplanten: om onnatuurlijke elementen te vergroenen zoals een betonnen keerwand, schuurtje en schutting.
• Fruitbomen: laagstam/kleinblijvend. Liefst twee appelbomen.
• Vaste eetbare planten: een wildgroei aan inheemse bodembedekkers, bollen en knollen, lage en hoge planten, struiken en bessen die ook deels het zicht op de weg voor het huis moeten ontnemen.
• Druiven: rondom de grote ramen op het zuiden. Ook als natuurlijke zonwering.
• Kruidentuin: Mediterraans, theeplanten en medicinale planten. Langs het tuinpad in de wat ondiepere grond op de fundering en in de wildgroei aan vaste eetbare planten.
• Moestuinbedden: minimaal vijf vierkantemeterbakken en liefst met dezelfde afmetingen zodat ik gewassen kan roteren.

Kan ik dat allemaal in een kleine tuin proppen? Ik denk het wel.

Ik heb nog geen beplantingsplan met specifieke planten. Die komen in een later stadium en dan komt mijn al aangelegde excellijst weer van pas. Ik denk dat ik dat per tuindeel (kruidentuin, moestuin, wadi, enz.) aanpak en langzaam opbouw, want het is veel uitzoekwerk en ik heb ook nog niet voldoende ervaring om dat allemaal te overzien. Ook de precieze vorm van de plantenbedden is een detail voor later.

Voor nu ben ik blij dat ik de grove lijnen heb.

---

Schetsontwerp

Zone 1 – dagelijks gebruik – tuinpad, kruidentuin, terras, moestuin, wormentoren, schuur

Zone 2 en 3 – de eetbare tuin – vaste eetbare planten, struiken, fruitbomen, hagen, compostbak, vuurplaats, wadi, eventueel kippen

Zone 4 – de semi-wildernis – de onderhoudsstrook achter het huis en de grens met het weiland van de buurman; ook eventuele rommelhoekjes die nog een plaats in het ontwerp moeten krijgen

Zone 5 – de wildernis – de Veluwe? De uiterwaarden?

---

Foto’s van de nog grotendeels kale tuin