Als je ergens ontevreden over bent, moet je het veranderen. Als je iets graag wilt, moet je het doen. Gewoon doen!
Ik weet het niet hoor, maar bij mij werkt het niet zo simpel. De afgelopen twee jaar heb ik daar zo mee lopen worstelen. Ik wilde een eenvoudig en natuurlijk leven, maar het lukte niet om mijn werk, vrienden en de gemakken van de stad op te geven. Ik wilde constructief relatieproblemen oplossen, maar ik kwam niet verder dan huilend op de bank zitten. Ik wilde avontuur, maar ik kon niet zonder zekerheid.
Ondertussen las ik Thoreau. Hij zei: het is leuk om een filosoof te zijn en allerlei verheven gedachten te hebben, maar als je ze niet in de praktijk uitvoert, zijn ze waardeloos. (Of in zijn eigen woorden: To be a philosopher is not merely to have subtle thoughts (…) It is to solve some of the problems of life, not only theoretically, but practically.) Gefundeerd op zijn eigen filosofie van eenvoud, waarheid en een afkeer van de moderne (19e eeuwse) samenleving bouwde hij een hut in het bos en probeerde uit wat leven betekende. Maar wat kon ik daar mee behalve jaloers zijn omdat hij wel de ballen had om te doen wat hij wilde? Bedankt Thoreau, voor de bemoedigende woorden. Nu voel ik me helemaal een loser.
Waarom is het zo verdomd moeilijk om te doen? Na veel nadenken en voorzichtig uitproberen, begon het dit jaar te dagen. Van alles passeerde de revue: onze op dromen waarmaken beluste samenleving, de arrogantie van onze eerstewereldproblemen, en de fundamentele menselijke neiging om bang te zijn voor onzekerheid en afkeuring. Maar uiteindelijk kwam ik bij een simpele conclusie over angst en verlangen.
We doen precies wat we willen
Eerst angst. We zijn liever ongelukkig dan dat we het comfort van ons dagelijkse leven opgeven. We vragen: waarom doe ik niet wat ik wil? Maar we doen precies wat we willen. We kiezen voor veilig, makkelijk, ‘normaal’, of juist voor moeilijk en zwaar. We willen keer op keer op keer dezelfde problemen, omdat die herkenbaar, behapbaar en in zekere zin kalmerend zijn. Dat we vervolgens de consequenties daarvan niet willen, is heel wat anders.
Tot zover een algemeen bekend idee, maar jammer genoeg houdt het daar vaak op. Zo van: hier, nu ben je je bewust van je domme gedrag, dus nu kun je er iets mee. Niet dus. Als je de consequenties van je ‘willen’ niet wilt, is dat heel naar. Het drijft een hele generatie twintigers en dertigers rechtstreeks de quartelifecrisis in.
De meest voor de hand liggende oplossing lijkt je ‘willen’ te veranderen, ‘echt’ te willen, dus gewoon te doen wat je belangrijk vindt. Maar dat was nou net wat niet lukte. Dit soort boodschappen geeft je daarom alleen maar het gevoel dat je hopeloos bent. Een andere oplossing is om je keuzes inclusief hun gevolgen te accepteren. Sommige mensen kunnen dat. Die zeggen dingen in de trant van: ik heb deze keuze nou eenmaal gemaakt, en daar horen ook de minder leuke kanten bij. Die mensen lijken echt gelukkig te zijn.
Maar als willen een kwellend verlangen wordt, je de hele tijd bang zit te zijn en je op angst gefundeerde keuzes niet kunt aanvaarden, welke mogelijkheden blijven er dan over? We hebben ‘gewoon doen’ uitgeschakeld, we hebben vrede met de consequenties uitgeschakeld. Alleen angst staat nog overeind. Dat ‘domme’ streven naar veiligheid en comfort. Daar moeten we wat mee. Het begint bij begrijpen dat ‘domme’ tussen aanhalingstekens staat: het is niet treurig maar heel menselijk. Het lijkt misschien een paar stappen terug op de ‘gewoon doen’-ladder, maar als je bang bent voor onzekerheid en afkeuring, moet je bij die angst beginnen en het niet als irrationele onzin afdoen.
En dan komt vaak het grootste misverstand: die angst moet weg. Angst gaat niet weg, en als je het toch probeert, ben je weer terug bij af: je voelt je incompetent omdat het niet lukt. Angst moet je juist opzoeken, helemaal uitkleden en doorzagen. En dat keer op keer herhalen tot het geen bedreiging meer is. Dat doe je trouwens niet door er eindeloos over te praten, maar door te voelen hoe het steeds weer je hele fysieke toestand in paniekmodus gooit, zodat je denken tot het brein van een gedomesticeerd konijn wordt gereduceerd. Dat vereist al wel een zekere mate van verlangen naar iets beters of mooiers, want als je niet kunt relativeren (en blijkbaar kun je dat niet, anders was je niet op dit punt belandt) kost het nogal wat toewijding en energie.
Daar hang ik mezelf nog te ontwikkelen.
Relativeren
Pas dan komt verlangen weer op de agenda. Een paar weken terug las ik een boek van Arita Baaijens over haar ontdekkingsreis door Siberië. Zij praktiseert wat Thoreau preekt. Ze heeft fundamentele vragen over wat het betekent om mens te zijn. Maar in plaats van alleen maar boeken te lezen en intelligente essays te schrijven, haalt ze regelmatig ergens een paard of kamelen vandaan. Dan verdwijnt ze een halfjaar om uit te proberen wat leven is. Wanneer maakte ze die keuze? Op het moment dat haar verlangen naar wijsheid groter werd dan haar angst.
Dat is de crux, angst is er altijd, alleen wordt het op een gegeven moment minder groot waardoor verlangen het over kan nemen. Ik zie dat bij iedereen die doet wat hij wil: Hera of Rick, die de wereld rondfietsen. Tim, die in Finland op inspiratie en (zo stel ik me voor) brood met jam leeft. Niet omdat ze zoveel extreem grager willen dan mensen met vergelijkbare dromen, maar omdat ze hun angsten begrijpen en relativeren. Dat is – in tegenstelling tot wat iedereen (lees: ik) steeds maar roept – geen vlucht, maar een vaardigheid.
Dat verlangen kan trouwens van alles zijn, van niet meer elke dag opgefokt in de file staan tot een beroemde artiest zijn. Ik heb dat al vaker geschreven: het hoeft niet groots. De kunst is om te stoppen met zeuren dat je leven niet gaat zoals je wilt. Het is heel normaal om bang te zijn, ga af en toe een kwartiertje met je angst of ontevredenheid op de bank zitten en ontspan. Je dromen komen vanzelf wel.
Bemoedigende afsluiting
Je kunt jezelf trouwens eindeloos voor de gek houden. Het onderzoeken van je angsten kan een mooi excuus worden om geen actie te ondernemen. Maar laten we het niet al te ingewikkeld maken. Dat is voor de volgende keer.