Wat bezielde me om in Rusland te gaan stedentrippen? Steden, trippen en moeilijke landen zijn niet echt mijn ding. Dus er moesten wel hele goede redenen zijn.
De eerste reden: ik had een logistiek probleem
Begin december was ik in Kirkenes (noord Noorwegen), eind december moest ik in Karlstad (zuid Zweden) zijn. Dat lijkt simpel, maar niet in de winter. De enige bus die reed, ging naar Moermansk. En vanaf daar kon ik via Sint Petersburg met de trein naar Helsinki en met de boot naar Stockholm. Een kleine omweg, maar ik had de tijd.
Dat busje had ik trouwens bijna gemist. Er vertrokken er meerdere tegelijkertijd, allemaal op een andere hoek van de straat. Gek genoeg, ik weet niet waar ik de inspiratie vandaan haalde, had ik contact gemaakt met een Russische vrouw die geen Engels sprak. Zij stond ook verkeerd, begreep wel wat de bedoeling was, en trok me mee. Over een hobbelige weg reden we een donker Rusland in waar de zon alweer onder was.
De tweede reden: ik vind Rusland fascinerend
Dat gigantische oppervlak, exotisch Siberië en het communistische verleden.
Moermansk is een echte sovjetstad. Het bestaat pas sinds 1916 en werd een belangrijke haven met een hoop industrie. De neonreclame en metershoge kerstballen verlichtten de karakteristiek Stalinistische flatgebouwen. Het contrast met het rustige, onbereikbare noorden van Noorwegen kan niet groter. Moermansk heeft 300.000 inwoners en een dagelijkse treinverbinding naar Sint-Petersburg en Moskou.
Het was een uitdaging om tussen al die neonletters te ontcijferen wat een winkel was. Na ongeveer een dag herkende ik een supermarkt, en tegen die tijd was ik best hongerig. Wat wel direct opviel was Mc Donalds, de drukste plek in de stad. Stalin zou zich omdraaien in zijn graf.
De derde reden: tundra is een Russisch woord. Taiga ook
Ik had een excursie geboekt om Moermansk uit te komen. In de vijf uur daglicht reden we door een gigantische poolwoestijn naar de kust in het noorden. Ik was de enige niet-Rus, maar op de toendra maakt dat niet uit. Iedereen snapt dat het koud, winderig en wit is. Voor een paar uur was ik weer terug in mijn wintersprookje.
Af en toe stapten we uit voor een foto of kleine wandeling. Als we een hellinkje af moesten, bood de gids me een hand aan zodat ik niet uit zou glijden. Het leek me beter om niet de zelfstandige Hollandse vrouw te spelen.
Daarna gingen we naar de kust. Ook leuk, maar niet echt bijzonder. Golven en een paar duinen. Pas op de terugweg realiseerde ik me dat de zee voor Russen hartstikke speciaal is, want daar rijd je niet effe heen op een zondagmiddag.
Aan het einde van de dag mocht ik voor de camera mijn indruk vertellen. Ik ga nu viral over Russische sociale media waarvan ik de naam alweer vergeten ben.
De vierde reden: ik probeer om over mijn irrationele angst voor fouten maken heen te komen
Wat dat betreft zit Rusland vol mogelijkheden. Ze gaan er hier vanuit dat je het snapt en het anders in het Russisch vraagt. Vanwege alle ongeschreven (of onleesbare) regels was het voor mij onmogelijk om het te snappen, dus ik deed continu dingen verkeerd. In ieder gebouw staan er meerdere mensen de hele dag niks te doen om je er aan te herinneren wat je allemaal fout doet. En als je het wel goed doet, wordt je niet bemoedigend toegelachen. Heel intimiderend allemaal. Het effect was een doorlopende staat van stres. Toen ik bijna flauwviel in de supermarkt wist ik hoe ver ik buiten m’n comfortzone zat.
Het spannendste was met de nachttrein naar Petrozavodsk reizen, een stad zo’n 1000 kilometer ten zuiden van Moermansk. De trein heeft een 1e, 2e en 3e klas. De 2e klas was een vierpersoonsslaapcoupé, de 3e klas een open coupé met een rij stapelbedden, genoeg om een man of 30 in kwijt te kunnen. Met vrienden zou ik dat fantastisch vinden. Met vreemden zo’n beetje de hel op aarde. Want hoe meer vreemden waar ik potentieel mee moet communiceren, hoe groter de kans om iets fout te doen. Op mijn ticket stond niet welke klasse ik had geboekt. Maar ik keek naar de prijs en ik dacht: kut, dat wordt afzien.
Het was een grote verrassing toen ik toch 2e klas bleek te reizen. De trein was luxe. Ik begreep later dat wat voor mij een absurd goedkoop ticket lijkt voor de meeste Russen onbetaalbaar is. De andere vrouwen in de coupé hielpen me met mijn bagage en legden met gebaren uit hoe het werkte. Ik kreeg nog steeds een paar keer op mijn kop van de conductrice (geen schoenen in de gang! Niet bij het raam staan als wij de ticketcontrole doen! WTF is dit voor een raar ticket, Deutsche Bahn? Ben je een Duitser!). Dus het leek me beter om niet meer te bewegen en geen geluid te maken. Ik heb urenlang gelezen in een makkelijk boek (John Green) om weer een beetje tot rust te komen. Waar was het gevaar? Nergens. Maar leg dat maar aan mijn overgevoelige zenuwstelsel uit.
Gelukkig was Petrozavodsk heel mooi, met veel ruimte, parken, een groot meer en historische gebouwen. Ik was er naartoe gegaan omdat ik ook een niet-toeristische stad wilde zien. Maar ik voelde me behoorlijk ziek, en de aspirine (Russisch: aspirin) die ik bij de apotheek (Russisch: apteka) had gehaald deed er niks tegen. Ik lag in bed en keek naar de lokale muziekzender. Ook heel interessant.
De angst voor fouten maken gaat niet weg door heel vaak fouten te maken. Waarschijnlijk gaat het nooit echt weg. Dus de truc is om het te doseren, zodat ik toch enge dingen kan doen. Ik wist al dat ik Rusland slecht zou trekken. Ik wilde weten hoe erg het zou worden en of ik er inmiddels een beetje mee om kon gaan. Eigenlijk ging het best goed. Ik leef nog, het lukte in mijn eentje en ik heb niet élke dag gehuild.
De vijfde reden: ik kreeg een uitnodiging
Eline, de nicht van Jasper, woont in Sint-Petersburg. Ze vroeg of ik bij haar wilde logeren. Met Vitalik, haar vriend, kwam ze me ophalen van het station, en dat was heel relaxed, want Sint-Petersburg is groot en overweldigend. Het was maar goed dat Eline me overal mee naartoe nam – eindelijk weer gezonde lunches en avondeten. En zo zag ik ook hoe er een wereld voor je opengaat als je wél Russisch spreekt.
Wie naar Sint-Petersburg gaat moet het Mariinsky theater gezien hebben, zeggen ze. Dus dat deed ik braaf. Vier uur opera, bombastische muziek, een groot orkest, Russische zang. Met Engelse ondertiteling, dus ik kon het verhaal goed volgen. Er waren tsaren die elkaar uitmoordden, machtsbeluste vrouwen, en op een gegeven moment kwamen de Polen het land binnenvallen. Voor het eerst kon ik ontspannen.
Daarna begon ik er lol in te krijgen. Het Russisch schrift lezen ging steeds soepeler en ik kreeg door hoe de bus werkte. In Sint-Petersburg stoppen die bij elke halte, dus je hoeft niet op een knopje te drukken of met de buschauffeur te praten, heel rustgevend. Ik ging schilderijen kijken in het Russisch museum (niet in de Hermitage, veel te groot), nog een keer naar een opera (een kaartje kost 8 euro) en naar een hipsterkerstmarkt in een uitgebrande kerk.
Maar het leukste was de metro. Als je eenmaal bent ingecheckt kun je de hele dag heen en weer rijden met verschillende lijnen zonder uit te checken. Iedereen was druk met van A naar B gaan, dus ik kon ongegeneerd om me heen kijken. Dat is niet zo saai als het klinkt, want de metrostations geven een aardig beeld van hoe Sint-Petersburg er bovengronds uitziet. Kroonluchters, beeldhouwwerken, marmer, goud, schilderingen. Schoon, ruim, groots. Zoals deze:
De laatste reden: kun je hier fietsen?
Je kunt overal fietsen, maar is het ook leuk? Op de toendra kon ik aan weinig anders dan fietsen denken. Er waren bijna geen auto’s en het zag er betoverend uit. Heel veel kilometers rechtdoor, supereentonig, supermeditatief.
Eline en Vitalik doen met hun Russische vrienden veel outdoordingen. Ik vroeg ik aan Vitalik of of hij er nooit van had gedroomd om naar Vladivostok te fietsen. Hij vertelde dat dat een typische Europese droom is (net als met de trein naar Vladivostok reizen). Het is saai en gevaarlijk (fietsen, niet de trein). Mensen wonen geclusterd in steden en dorpen, met daartussen een paar grote wegen, dus rustige, kleine paadjes zijn er niet. Als zij gaan fietsen, vertelde hij, gaan ze naar Finland.
Naar Finland
Vanuit Sint-Petersburg ben je met de Allegro-trein in drie uur in Helsinki. In de muziekwereld betekent Allegro ‘snel tempo’, dus we waren er zo. Bij de grenscontrole kreeg ik een stempel met een locomotief op mijn visum, hoe cool is dat?
Het contrast tussen de twee steden kan niet groter. In Helsinki liep ik om negen uur ‘s avonds over straat, een rijtje bomen (bomen!) langs de stoep, niemand (niemand!) op straat en er was geen enkele auto (geen auto’s!). Een avondmaaltijd kostte tien euro in plaats van drie.
Ik heb vooral het toeristische, luxe Rusland gezien: treinen, hotels, theater, musea. De armoede is op straat nauwelijks te zien, iedereen doet zijn best om er netjes en verzorgd uit te zien en ik voelde me behoorlijk underdressed. Van Eline en Vitalik hoorde ik ook andere verhalen, over het gebrek aan pensioenen, werkdagen van 48 uur, de groentetuintjes buiten de stad, de politieke onrust en het gebrek aan eten in de jaren ‘90 waar veel mensen nog steeds een trauma van hebben. Het gevolg is dat Russen veel zelfredzamer zijn dan wij. Ik ben dan wel rijk, maar als het systeem instort ben ik niemand meer.
En verder
Vanuit Helsinki nam ik de boot naar Stockholm. Op eerste kerstdag kwam ik per ongeluk in een kerkdienst terecht en daarna ging ik naar de film. Ik vond het niet zo erg om alleen te zijn. Ik mis thuis wel, maar niet vanwege kerst.
Nu ga ik met een groep hippies een week lang nieuwjaar vieren. Daarna neem ik de trein naar Lulea, om in Lapland een trektocht te maken, volgens mij met een groep Duitsers en Zweden. En dan boek ik voor een week of drie/vier een hut in het noorden van Zweden en/of Finland.
Rusland was een omweg. Wat ik in november in de natuur had gevonden was ik na een paar dagen in de stad weer vergeten. Ik ben hier niet primair (wel secundair) om mooie dingen te zien. Het was mooi en spannend. En overweldigend. Maar nu moet ik weer op zoek naar het mysterie van het leven, want ik heb nog maar twee maanden over, en zo’n mysterie laat zich niet zomaar vangen.
