Dichter bij de grond

Als ik één ding heb geleerd van mijn jaar vrij, het plotselinge moederschap en een nieuwe baan, is het de waarde van ongestoorde tijd. Ik lees Diep Werk van Cal Newport, dat meerdere recensenten als een ‘dik boek’ bestempelen, maar waar ik elke treinreis lekker doorheen aan het page-turnen ben. Het raakt me omdat ik me realiseer dat me terugtrekken uit de dynamiek van alledag niet slechts een overlevingsmechanisme voor mijn gevoelige geest is, maar een grote bron van levensgeluk.

Diep werk is een term die Newport zelf heeft bedacht voor “professionele activiteiten die het uiterste van je cognitieve vaardigheden vergen en die in een toestand van afleidingloze concentratie worden uitgevoerd”. Het gaat dus over intensief denkwerk – werk dat gebaat is bij concentratie, maar dat een grote uitdaging is in ons digitale tijdperk met zijn continue afleidingen zoals appjes, e-mail, kantoortuinen en social media. Geconcentreerd werken is een vaardigheid die veel mensen kwijtraken. Dat lijkt onschuldig, want ouderwets, maar is het niet. Het zorgt ervoor dat veel kantoorwerk schrikbarend onproductief is en tast ons vermogen aan om iets waardevols te creëren of iets nieuws te leren.

Structuur

Toen Heike een paar weken oud was, durfde ik op de socials te delen dat ik de eerste periode van het moederschap verschrikkelijk vond. Dat stuitte niet op weerzin, zoals ik wel eens van andere vrouwen hoor (want je houdt toch gewoon van je kind?), maar wel op onbegrip. Mensen gingen er vanuit dat ik de verantwoordelijkheid wel erg groot vond of dat ik last had van slapeloze nachten. Maar dat was het niet. Heike sliep vanaf dag één al door. Ze huilde veel omdat ze kramp had, maar we konden haar meestal troosten. Ik was ook niet bang dat haar iets zou overkomen of dat ik niet goed voor haar zou zorgen. Ik was (en ben) er van overtuigd dat ik een goede moeder was. Waar ik het meeste mee zat, was dat mijn ongestoorde tijd was afgepakt.

Vroeger had ik zeeën van ongestoorde tijd. Ik had dat voor mezelf zo georganiseerd omdat ik het nodig had. Er zijn mensen die heel goed gaan op dynamiek en afleiding en ik wist dat ik er daar niet een van was. Toen ik op de universiteit in een depressieve periode met een psycholoog praatte, wees ze me op de schema’s die ik voor mezelf had gemaakt om de dagen overzichtelijk en zinvol te maken. ‘Heel goed,’ zei ze, ‘dat is jouw manier om met het leven om te gaan’. Ik bedankte haar vriendelijk en voelde me zwak. Blijkbaar had ik een trucje nodig om het leven aan te kunnen.

Tegelijkertijd merkte ik dat dat trucje me ook veel bracht, zoals cum laude afstuderen, een goede baan en de mogelijkheid om een huis te bouwen. Ik mediteerde elke dag tien tot twintig minuten. Ik werkte in blokken van twee uur waarin ik mijn telefoon en mail op stil zette. Pas in 2018 kocht ik een smartphone, zonder internetabonnement, die vaak om drie uur ‘s middags nog in vliegtuigstand stond.

Als ik geen afspraken had, reeg ik de werkblokken aan elkaar tot vier uur. In die vier uur werkte ik supergeconcentreerd aan één taak, waarbij ik flink de diepte in kon en met een resultaat weer aan de oppervlakte verscheen. Wilde ik meer, dan ging ik een weekend tot maanden in een huisje in de wildernis zitten. Ik plande elk uur zorgvuldig en werkte mijn programma af, met tijdens de lunch en aan het einde van de dag een blokje voor mail en social media en in de middag, als ik te moe was om te denken, sociale activiteiten. Erik noemde me al snel ‘de Duitser’ omdat ik alles zo pünktlich deed.

Spanning

Kinderen zijn heel leuk en lief, daar twijfelde ik niet aan. Mijn grootste bezwaar tegen een kind was dat ze mijn ongestoorde tijd zou kapen. Maar, dacht ik, als ons kind er eenmaal is, dan zal ik daar wel een weg in vinden. De mensen die gek zijn op dynamiek zouden haar met liefde zo nu en dan onder de vleugels willen nemen. Dat was ook zo, alleen duurde het een half jaar voor we in een nieuw ritme zaten, ik werk had gevonden en we de kinderopvang konden betalen. En dat halfjaar noemde ik dus verschrikkelijk.

Newport schrijft in zijn boek hoe een kleine onderbreking, al is het maar een paar seconden om te checken of je nog iets gemist hebt, de tijd al aanzienlijk verlengt om iets af te maken. Iedere keer wanneer je wordt afgeleid, versnippert je aandacht. Voor denkwerk is die afleiding funest. Hij schrijft ook dat aandachtig werken weliswaar meer moeite en energie kost, maar bevredigender is. Met Heike had ik geconcentreerd werken opgegeven. Ik beredeneerde dat met mijn volle aandacht bij haar zijn ook een vorm van focus was en dat ik daar net zo gelukkig van zou worden. Alleen lukte dat niet.

Het eerste halfjaar met baby sloeg mijn zenuwstelsel op tilt. Ik las op 24Baby dat dat door hormonen, slaaptekort en onzekerheid kwam, en voelde me totaal onbegrepen. Het ging een of twee dagen goed en dan was ik op. Bij ieder huiltje, bij ieder onschuldig geluid, zelfs bij het idee dat ze ieder moment wakker kon worden, voelde ik onevenredig veel boosheid. En als er eens iemand was om op haar te passen, zoals Erik of mijn ouders, kon ik nergens in totale afzondering doorbrengen waardoor de frustratie bleef. Ik wilde niet per se dat iemand de zorg uit handen nam, ook al was dat fijn, maar ik wilde met rust gelaten worden. Terwijl Heike elke nacht keurig doorsliep lag ik tot een, twee, drie uur wakker van de opgebouwde spanning.

Waarde

Zodra ze naar de kinderopvang ging, was het weer goed. Als een blad aan een boom sloeg mijn stemming om. Het effect was direct. Ik had weer zin in mijn projecten. Ik kreeg zin in werk. Ik genoot van mijn vrije tijd met haar en van onze weekenden samen. Verdacht, vond ik. Want hoe bestendig is iets dat zo snel omslaat? Is dat niet een teken dat er onderhuids nog iets grondig aangepakt moet worden? Maar langzaam realiseerde ik me: nee, dit is hoe mijn brein en zenuwstelsel werken en ik doe er goed aan om dat serieus te nemen.

Het planmatige, het werken in blokken, het uitzetten van mijn telefoon, het achterlaten van Heike bij de opvang (waar ze het trouwens fantastisch vindt omdat ze heel goed gaat op dynamiek) en het terugtrekken in de natuur zijn geen sneue ‘maniertjes’ om met het leven om te gaan. Nu ik er hele dagen niet ben omdat ik moet werken, en ik ineens na een half jaar onthouding weer een deel van mijn ongestoorde tijd terug heb, ontdek ik de waarde ervan. Er is niets mis met mij omdat ik van diep, gestructureerd werk houd. Ik ben op mijn allerbest als ik daar genoeg van heb. Dat brengt misschien wat onhebbelijkheden met zich mee, maar wie heeft die niet? Ik zou er ook trots op kunnen zijn dat ik ergens heel goed in ben, namelijk in geconcentreerd werken in een wereld vol afleiding.

Bedankt, meneer Newport, wil ik zeggen, dat je mensen zoals ik een stem geeft in een wereld waarin de waarde van diep werk snel ondersneeuwt.

Newport beschrijft trouwens hoe mensen die niet van nature als ‘Duitser’ bekendstaan, ook het beste uit hun planmatige zelf kunnen halen. Zijn boodschap is dat het hard werken is en veel discipline vraagt, maar nooit te laat is om concentratie terug te kapen op de afleiding.